Het praalgraf voor Adriaan Clant van Stedum

De graftombe voor Adriaan Clant werd tussen 1670 en 1672 opgericht in opdracht van zijn zoon Johan Clant, naar ontwerp van de Vlaamse beeldhouwer Rombout Verhulst. Adriaan Clant van Stedum (1599-1665) was heer van de borg Nittersum en ondertekende als afgezant van Groningen Stad en Ommelanden in 1648 de Vrede van Münster, die het einde van de Tachtigjarige Oorlog betekende. Als eerbetoon aan de persoon en de daden van zijn vader liet Johan Clant (1624-1694) een praalgraf oprichten door Rombout Verhulst (1624-1698), een uit Mechelen afkomstige beeldhouwer en tekenaar die veel opdrachten had in de Republiek der Nederlanden. De tombe van Clant vertoont grote gelijkenis met het grafmonument voor Johan Polyander van den Kerckhove(n) uit 1663, dat Verhulst voor de Sint-Pieterskerk van Leiden ontwierp.

Het praalgraf voor Adriaan Clant bestaat uit een hardstenen podium met drie treden, waarop een tombe van rood marmer met witmarmeren klauwpoten staat. Op de tombe ligt de witmarmeren figuur van Clant in liggende houding op een matras met kwasten, gekleed in een kimono (Japanse ochtend- of kamerjas) met pantoffels aan en een kalotje (platte muts) op. Hij heeft gesloten ogen en het hoofd op een kussen, ondersteund door zijn linker hand. Aan weerszijden van de tombe zijn witmarmeren wapenrustingen geplaatst, met (onder andere) helmen, loof- en eikenbladeren en een brandende toorts of een hellebaard (langwerpige bijl) met een bundel roeden. Boven de wapenrustingen zitten putti (kleine engeltjes), leunend op een schedel met in hun hand een brandende toorts. Boven de tombe bevindt zich een cartouche (schild met opschrift), waarop in Latijn de afkomst, het leven en de loopbaan van Adriaan Clant worden beschre-ven. Gevleugelde draken houden boven het cartouche een schild vast met de wapens van de families Clant (bestaande uit drie vissen) en Nittersum (met een dubbelkoppige adelaar), getooid door een kroon. Aan weerszijden van het cartouche zijn alliantiewapens van voorname Ommelander families te zien.


De liggende figuur van de overledene (‘gisant’) is door zijn houding zodanig afgebeeld, dat het lijkt alsof hij niet dood is maar slaapt, en elk moment kan ontwaken. De rustende wapen-rustingen aan weerszijden van de tombe sym-boliseren de vrede die in 1648 behaald werd en waarbij Clant als onderhandelaar een belangrijke rol speelde. De loof- en eiken-bladeren staan symbool voor de overwinning die de Republiek op Spanje met deze vrede behaalde, die gezien de brandende toorts als eeuwigdurend beschouwd werd, en die gezien de roeden en de bijl erg gezaghebbend was. De brandende toortsen en schedel weerspiegelen het eeuwigdurende leven en de overwinning op de dood, die Clant door zijn daden symbolischerwijs verwierf. Van zijn roem en eer en zijn aanzienlijk voorgeslacht verhaalt de tekst op het cartouche. Het afbeelden van de diverse familie-wapens wijst op de invloed van de lokale en regionale adel, als wiens vertegenwoordiger Clant boven-genoemde vrede tekende. De families Clant en Nittersum waren de voornaamste Stedumer families, terwijl in de naaste omgeving de andere Ommelander families aanzien genoten.

Het praalgraf voor Adriaan Clant is door zijn rijke vormgeving, symboliek en materiaalgebruik van grote kunsthistorische waarde en betekenis voor het interieur van de Bartholomeüskerk. Daarnaast is de aanwezigheid van de graftombe in de kerk van Stedum een grote zeldzaamheid, aangezien slechte enkele van de Groninger kerken een dergelijk grafmonument tot hun interieur mogen rekenen. Ten slotte is de tombe van Clant, met zijn verwijzingen naar zowel de verdiensten van de lokale en regionale adel als naar de nationale geschiedenis (de Vrede van Münster betekende de erkenning van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden als soevereine staat), niet alleen van belang voor Stedum en de Ommelanden, maar ook voor de geschiedenis van Nederland als zodanig.